HARMONOGRAM ZAJĘĆUWAGA! PODSTRONA DLA UCZNIÓW ZDAJĄCYCH MATURĘ DO ROKU 2013/2014 (tzw. "starą" maturę) - aktualizacja poniżej harmonogram zajęć może ulec zmianom. Jest to związane wypadkami losowymi. W przypadku nie odbycia się zajęć ich tematyka zostaje przesunięta na kolejny poszczególne zajęcia należy przygotować pisemnie zagadnienia wyszczególnione w kolumnie "zakres wiadomości do powtórek" oraz przynieść wydruk materiałów, które można pobrać z kolumny "zadania maturalne z geografii. Ćwiczenia". Mapy topograficzne do pierwszych dwóch zajęć można pobrać z podstrony "mapy topograficzne" - odnośnik do tej strony znajduje się w zakładce "mapy" w menu głównym. Obecnie są dostępne ćwiczenia dla uczniów z roku szkolnego 2012/13 (Uwaga! Każdego roku ulegają one pewnym modyfikacjom!). Tuż przed końcem roku szkolnego dla klas III w kolumnie "Odpowiedzi" znajdą się schematy odpowiedzi do poszczególnych rozdziałów ćwiczeń. W ćwiczeniach wg działów zamieszczonych w bieżącym roku szkolnym może nie zgadzać się numeracja zadań, gdyż autorka zbioru wykreśliła część z nich. Zachowana numeracja jest związana z tym, że klucz odpowiedzi dotyczy wszystkich zadań ze zbioru autorki, a nie tylko tych z ćwiczeń na dany rok wszystkich zadań (łącznie z nie publikowanymi w "ćwiczeniach" w bieżącym roku szkolnym) do pobrania w formacie pdf - w przygotowaniu Zajęcia TEMAT ZAJĘĆ ZAKRES WIADOMOŚCI DO POWTÓREK ZADANIA MATURALNE Z GEOGRAFII Ćwiczenia Odpowiedzi 1. Zajęcia organizacyjne. Kartograficzne metody przedstawiana zjawisk jakościowych i ilościowych na mapach 2. Uzupełnienie wiadomości z kartografii. Odwzorowania kartograficzne i ich klasyfikacje. Obraz siatek kartograficznych w różnych odwzorowaniach. Obliczenia zadań z przeliczania skal Ćwiczenia z czytania mapy topograficznej 3. Wejściówka z kartografii. Rozwiązywanie zadań maturalnych z działu: Kartografia KARTOGRAFICZNE PODSTAWY GEOGRAFII Siatka geograficzna i siatka kartograficzna – podobieństwa i różnice. Mapa – charakterystyka jej elementów. Klasyfikacja map (ze względu na skalę, treść, zastosowanie, szczegółowość przedstawianych zjawisk) Skala – podział skal wraz z przykładami. Przeliczanie skal. Zadania z obliczania odległości, powierzchni i skali mapy. Rozróżnianie skal dużych i małych. Odwzorowania kartograficzne – ich podziały i charakterystyka. Klasyfikacje odwzorowań kart. ze względu kształt siatki kartograficznej (figurę rzutowania), zniekształcenia, położenie figury rzutowania, źródło światła. Charakterystyka siatki kartograficznej w odwzorowaniach normalnych: walcowym, stożkowym i azymutalnym – (wygląd południków i równoleżników, odstępy między nimi, gdzie występują największe a gdzie najmniejsze zniekształcenia, do przedstawiania, jakich obszarów służy). Kartograficzne metody przedstawiania zjawisk na mapach. Umiejętność ich rozróżniania, rozpoznawania na podstawie przykładów, opisu poszczególnych metod użytych w konstrukcji wybranych map. 4. Poszerzenie wiadomości z astronomicznych podstaw geografii Powstanie i budowa Wszechświata. Ciała niebieskie Układu Słonecznego. Kalendarz 5. Powtórzenie wiadomości z działu: Astronomiczne podstawy geografii Rozwiązywanie zadań maturalnych Omówienie powstania Wszechświata (teoria Wielkiego Wybuchu), jego budowy. Umiejscowienie Układu Słonecznego we Wszechświecie. Charakterystyka ciał niebieskich wchodzących w skład Układu Słonecznego. Historia poglądów na kształt i rozmiary Ziemi. Geoida i elipsoida obrotowa. Rozmiary Ziemi. Ruchy Ziemi: wirowy, obiegowy – ich charakterystyka, dowody i następstwa. Rachuba czasów na Ziemi (ich rodzaje), południk zmiany daty, zależność czasu od długości geograficznej, kąt padania promieni słonecznych w różnych porach roku w zależności od szerokości geograficznej, strefy oświetlenia Ziemi. Obliczanie zadań z zależności czasu miejscowego od długości geograficznej i kąta padania promieni słonecznych od szerokości geograficznej. Długość i szerokość geograficzna – definicje i sposoby ich pomiaru. Wyznaczanie współrzędnych geograficznych wskazanych punktów i obszarów. Kalendarz na Ziemi (przede wszystkim juliański i gregoriański) Umiejętność przedstawienia na rysunku stref oświetlenia Ziemi, drogi Ziemi dookoła Słońca, oświetlenia Ziemi w dniach: 22XII; 6. Poszerzenie wiadomości z atmosfery Skład i budowa atmosfery, układy baryczne, wiatry górskie, wiatry regionalne; temperatura i jej rozkład na Ziemi. Zmiany temperatury wraz z wysokością. 7. Powtórzenie wiadomości z działu: Atmosfera Rozwiązywanie zadań maturalnych z działu: Atmosfera Charakterystyka składu i budowy atmosfery (skład procentowy + charakterystyka poszczególnych sfer: wysokość zalegania, zmiany temperatury, cechy charakterystyczne) Rozkład temperatury na powierzchni Ziemi (w lipcu i styczniu) – przyczyny zróżnicowania temperatury. Temperatury ekstremalne (rozkład miejsc o najwyższej i najniższej temperaturze – mapa!!!). Zmiany temperatury wraz z wysokością – przemiany adiabatyczne wraz z gradientami. Ciśnienie atmosferyczne i jego rozkład na Ziemi. Układy baryczne. Wiatry efektem wyrównywania ciśnień. Związek wiatru z ciśnieniem atmosferycznym, globalna cyrkulacja atmosfery: (pasaty, antypasaty, wiatry wschodnie i zachodnie, równikowy pas ciszy, prądy konwekcyjne na równiku i na zwrotnikach). Cyrkulacja monsunowa. Wiatry lokalne: (bryza, górskie: fen, zboczowe, mistral, bora i in.). Cyklony – ich nazwy lokalne, sposób powstania, obszary występowania i skutki. Różnica między pogodą a klimatem oraz charakterystyka ich elementów. Charakterystyka strefowego układu klimatów na Ziemi Przykłady i skutki zanieczyszczenia atmosfery przez człowieka. Klimat Polski. Charakterystyka czynników meteorologicznych i geograficznych wpływających na klimat Polski. (Umiejętność czytania map z atlasu np. rozmieszczenie ośrodków barycznych oraz mas powietrza napływających nad Polskę) Charakterystyka elementów klimatu Polski (temperatury w lipcu i styczniu, opady w półroczu ciepłym i chłodnym, amplitudy roczne temperatury, wiatry - w tym wiatry lokalne: bryza i fen) Cechy przejściowości klimatu Polski. Regiony klimatyczne Polsk Umiejętność analizy diagramów klimatycznych, map klimatycznych, rozkładu temp. itp. Umiejętność obliczania średniej rocznej temp., amplitudy dobowej i rocznej temp., rocznych opadów, temperatury na stoku opartej na gradientach adiabatycznych przy znajomości wysokości stoku. Konstrukcja prostych schematów w celu wyjaśnienia np. powstania fenu, ogólnej cyrkulacji powietrza, powstania cyklonu itp. 8. Poszerzenie wiadomości z hydrosfery Cechy fizyczne i chemiczne wody morskiej. Jeziora kuli ziemskiej i ich klasyfikacje. Wody podziemne i ich podział. Powstanie , rozmieszczenie i klasyfikacja lodowców. 9. Powtórzenie wiadomości z hydrosfery Rozwiązywanie zadań maturalnych z działu: hydrosfera Obieg wody w przyrodzie. Bilans wodny na Ziemi i jego zróżnicowanie. Typy mórz. Właściwości wody morskiej i ich charakterystyka: Temperatura – charakterystyka rozkładu, przyczyny Barwa wody morskiej Zasolenie wody morskiej – charakterystyka +rozkład + przyczyny zróżnicowania Ruchy wody morskiej: falowanie (typy fal np. wiatrowa, przyboju, tsunami, martwa, sejsza, kipiel); pływy morskie wraz z charakterystyką; prądy morskie (podział, obszary powstawania, strefy konwergencji, upwelling, cyrkulacja na poszczególnych oceanach, El Ninio) Rzeki i systemy rzeczne świata (Mapa!!!) Typy zasilania rzek, reżimy rzeczne – proste i złożone, główne rzeki według kontynentów, podstawowe pojęcia: dorzecze, zlewisko, dział wodny, obszar bezodpływowy, rzeka główna, dopływ, system rzeczny, źródło, ujście itp. Jeziora kuli ziemskiej i ich charakterystyka. Podziały jezior (ze wzgl. na zasolenie, przepływ, genezę, zawartość substancji organicznych). Rozmieszczenie jezior na Ziemi (Mapa!). Lodowce i lądolody na Ziemi. Proces tworzenia się lodu lodowcowego na Ziemi. Przyczyny i rozkład granicy wiecznego śniegu na półkuli północnej i lodowców z przykładami. Budowa lodowca dolinnego (przekrój poprzeczny i rzut z góry) i lądolodu. Rozmieszczenie lodowców na Ziemi (mapa!). Charakterystyka wód podziemnych – Podstawowe pojęcia: infiltracja, krasowatość, szczelinowość, warstwy przepuszczalne i nie, zwierciadło napięte i zwierciadło swobodne itp. Wody w strefie aeracji i saturacji. Budowa studni artezyjskiej i rozmieszczenie największych basenów artezyjskich na Ziemi. Rodzaje źródeł. Umiejętność: tworzenia i interpretowania profilu batymetrycznego, wskazania na mapie dorzeczy, działów wodnych, zlewisk określonych rzek oraz wskazanie obszarów bezodpływowych; Analiza wykresów obrazujących: reżimy rzeczne, schematów przedstawiających poszczególne typy lodowców, rozmieszczenie typów wód podziemnych wraz z głębokością. Konstrukcja i interpretacja granicy wiecznego śniegu oraz schematu cyrkulacji prądów morskich. Znajomość wszystkich elementów hydrosfery i wskazanie ich na mapie świata (np. mórz, cieśnin, kanałów, rzek, jezior itp.). Wody w Polsce. Rzeki – znajomość zlewisk i dorzeczy występujących na terenie naszego kraju (mapa), główne dopływy największych rzek Polski + charakterystyka Wisły, Odry i Warty. Cechy dorzeczy rzek Polski ( reżim, obszary źródłowe, asymetria, zgodność z ukształtowaniem powierzchni, zgodność ze strefą klimatyczną, typy ujść) Jeziora Polski: typy genetyczne jezior z ich rozmieszczeniem i przykładami, zbiorniki sztuczne - ich rozmieszczenie i znaczenie; Wody podziemne – typy wód mineralnych, wody artezyjskie. Morze Bałtyckie – powstanie i charakterystyka. Bilans wodny Polski. Wykorzystanie gospodarcze wód. Obszary nadwyżek i niedoborów wody. Leje depresyjne spowodowane nadmierną eksploatacją, górnictwem, rolnictwem. Kanały. 10. Poszerzenie wiadomości z litosfery 11. Powtórzenie wiadomości z litosfery Rozwiązywanie zadań maturalnych z litosfery Budowa i właściwości wnętrza Ziemi. Charakterystyka poszczególnych warstw: głębokość zalegania, warstwy nieciągłości, pierwiastki budujące daną warstwę, temperatura, gęstość skał; Stopień geotermiczny (przykłady jego wartości na Ziemi); Sposoby badania wnętrza Ziemi Ogólna charakterystyka minerałów + skala Mohsa (def., minerały skałotwórcze, złożowe, mineraloidy, rudy itp.) Podział i charakterystyka skał z przykładami (skały magmowe: głębinowe, wylewne i o budowie porfirowej; skały osadowe: pochodzenia organicznego [roślinnego i zwierzęcego], okruchowe [luźne, spoiste i zwięzłe], pochodzenia chemicznego) Metody badania wieku względnego i bezwzględnego skał Dzieje Ziemi – tabela stratygraficzna Współczesne poglądy na ruchy skorupy ziemskiej ( teoria Wegenera i teoria tektoniki płyt litosfery – charakterystyka i dowody (paleontoligiczne, paleogeograficzne, paleoklimatyczne i paleomagnetyczne), następstwa ruchu płyt – Mapa! Podobieństwa i różnice pomiędzy tymi dwoma teoriami. Pojęcia takie jak: subdukcja, geosynklina, dolina ryftowa, uskok transformacyjny, łuki wysp, prądy konwekcyjne magmy, Pangea, Laurazja, Gondwana. Wskazanie na mapie płyt litosfery i form, które tworzą się na ich granicach. Czynniki endogeniczne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich charakterystyka. Wulkanizm, plutonizm, trzęsienia ziemi, ruchy epejrogeniczne, ruchy izostatyczne, ruchy orogeniczne: orogenezy, które miały miejsce w przeszłości + główne pasma, które w tych orogenezach powstały. Rodzaje gór: wulkaniczne, fałdowe i zrębowe wraz z charakterystyką i przykładami. Struktury fałdowe (fałdy: stojący, pochyły, leżący, obalony; płaszczowina) i zrębowe (zręby, rowy tektoniczne, fleksury) wraz z rodzajami uskoków (normalny, pionowy, odwrócony, przesuwczy). Charakterystyka tych struktur wraz z przykładami. Struktury tektoniczne na kontynentach (górotwory orogenezy kaledońskiej, hercyńskiej, alpejskiej; tarcze krystaliczne i platformy) i ich rozmieszczenie – mapa geologia-tektonika. Położenie Polski na tle struktur geologicznych Europy oraz budowa geologiczna Polski. (Charakterystyka trzech podstawowych jednostek tektonicznych Europy: Archeoeuropa, Paleoeuropa, Neoeuropa – ich zasięg i cechy charakterystyczne; Charakterystyka 10 jednostek tektonicznych Polski: kiedy powstały, czym się charakteryzują, jakie surowce mineralne na nich występują i kiedy te surowce powstały). 12. Powtórzenie wiadomości z litosfery Rozwiązywanie zadań maturalnych z litosfery Rodzaje wietrzenia i ich zależność od klimatu. Czynniki egzogeniczne i ich charakterystyka oraz wpływ na kształtowanie powierzchni Ziemi. Działalność erozyjna, transportowa i akumulacyjna poszczególnych czynników oraz charakterystyka form, które na skutek tej działalności powstały z przykładami i ilustracją tych przykładów na mapie. Znajomość terminologii – nazewnictwa procesów i form np. denudacja, eworsja, sedymentacja, deflacja, korazja, erozja wgłębna, abrazja itp. Przy charakterystyce poszczególnych czynników nie zapomnij o: Działalność wód płynących – działalność rzeki w odcinku górnym, środkowym, dolnym (typy ujść rzecznych), rozmieszczenie i podział wodospadów na Ziemi, kaniony, meandry i starorzecza itp. Działalność eoliczna – podział pustyń ze wzgl. na genezę i budowę oraz ich rozmieszczenie na kuli ziemskiej. Działalność mórz – rodzaje wybrzeży wraz z charakterystyką, typy osadów dennych. Działalność wód podziemnych – kras powierzchniowy i podziemny, obszary krasowe na świecie i w Polsce. Działalność lodowców, lądolodów i wód fluwioglacjalnych – formy nizinne, górskie, formy peryglacjalne. Charakterystyka wielkich form powierzchni litosfery. Na kontynentach: niziny + depresje, wyżyny + kotliny, góry – MAPA!!! Dna oceanicznego: szelfy, stok cokołu kontynentalnego, baseny oceaniczne, grzbiety oceaniczne wraz z dolinami ryftowymi, guyoty, rowy oceaniczne – MAPA!!! Umiejętności: ilustracja odpowiedzi narysowanymi przez siebie schematami, wykresami, rysunkami. Dobra znajomość mapy fizycznej świata w zakresie: wulkanów, obszarów sejsmicznych, asejsmicznych, tektoniki, gór, pustyń, wodospadów, rzek, wybrzeży morskich, rzeźby powierzchni Ziemi. Analiza wykresów, tabel, rysunków, schematów, map, profili geologicznych, krzywej hipsograficznej. Wyjaśnienie związków między poszczególnymi elementami np. związku między teorią tektoniki kier a zjawiskami wulkanicznymi, czy obszarami sejsmicznymi itd. Ocena skutków trzęsień ziemi i wybuchów wulkanów oraz innych czynników kształtujących powierzchnię Ziemi. Plejstocen w Polsce. Co spowodowało oziębienie klimatu w trzeciorzędzie? Gdzie było centrum zlodowaceń? Kiedy miały miejsce zlodowacenia? Znajomość nazewnictwa glacjałów i interglacjałów w Polsce i w Alpach Zasięgi poszczególnych zlodowaceń Pozostałości po każdym zlodowaceniu. Formy młodoglacjalne na niżu i w górach oraz formy peryglacjalne – ich charakterystyka + rozmieszczenie (Mapa!!!) Wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Polski. Ukształtowanie powierzchni Polski. Najwyższe i najniższe punkty w Polsce wraz z wysokościami Dlaczego Polskę uważa się za kraj nizinny? W jakim kierunku nachylony jest nasz kraj? Kiedy powstała rzeźba Polski i które z jej elementów są najstarsze a które najmłodsze? Charakterystyka pasów ukształtowania powierzchni – jakie czynniki ukształtowały rzeźbę w poszczególnych pasach? Umiejętność korzystania z mapy geomorfologicznej Polski. Zgodność budowy geologicznej z ukształtowaniem powierzchni. Gdzie występują przykłady inwersji rzeźby? 13. Powtórzenie wiadomości z biosfery, pedosfery, środowiska naturalnego Procesy i czynniki glebotwórcze. Strefowe i astrefowe typy gleb. Profil glebotwórczy. Rozmieszczenie gleb na kuli ziemskiej. Charakterystyka stref roślinnych na Ziemi. Piętrowość roślinna w różnych strefach klimatycznych. Charakterystyka klimatyczno – glebowo – roślinnych stref na Ziemi Rozmieszczenie i charakterystyka gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych występujących na terenie Polski. Obszary erozji gleb. Wykorzystanie rolnicze gleb. Roślinność naturalna Polski. Typy roślinności naturalne w Polsce. Endemity i relikty. Zasięgi występowania gatunków. Typy lasów i ich rozmieszczenie na terenie Polski. Kompleksy leśne (mapa). Wskaźnik lesistości. Znaczenie i wykorzystanie gospodarcze lasów w Polsce. Piętrowość roślinna w Tatrach. Ochrona środowiska naturalnego w Polsce. Obiekty i obszary chronione. Parki narodowe – ich rozmieszczenie i charakterystyka. Obszary klęski ekologicznej na terenie naszego kraju. Podział środowiska geograficznego. Pojęcie przestrzeni geograficznej. Zmiany krajobrazu wraz z rozwojem gospodarczym. Wpływ środowiska naturalnego na życie człowieka Wpływ człowieka na środowisko naturalne (pozytywny, negatywny). Przykłady degradacji środowiska przez człowieka. Obszary klęski ekologicznej. Ochrona środowiska – organizacje międzynarodowe zajmujące się tym problemem. Pojęcie ekorozwoju. Rozwój zrównoważony 14. 1. Środowisko geograficzne, jego ochrona i rozwój zrównoważony 1. 1. 2. 15. Wystawienie stopni semestralnych. Sprawdzenie znajomości mapy fizycznej świata i Polski 16. Próbna matura (?) 17. Poszerzenie wiadomości z demografii i urbanizacji 18. Powtórzenie wiadomości z: 1. demografii, 2. urbanizacji Rozwiązywanie zadań maturalnych Czynniki wpływające na liczbę ludności świata. Zmiany liczby ludności na przestrzeni wieków i wg kontynentów. Rozmieszczenie ludności na Ziemi (ekumena, subkumena, anekumena). Najmniej i najbardziej ludne kraje świata. Wskaźnik gęstości zaludnienia. Pojęcie przyrostu naturalnego, rzeczywistego, stopy przyrostu naturalnego. Charakterystyka przyrostu naturalnego w KWR i KSR – przyczyny i skutki. Zjawisko eksplozji demograficznej. Jej przyczyny i skutki bezpośrednie i pośrednie. Umiejętność analizy wykresu przedstawiającego eksplozję demograficzną. Charakterystyka struktury demograficznej i zawodowej ludności KWR i KSR (w tym współczynnik feminizacji, średnia długość wieku, sektory gospodarki narodowej, problem bezrobotnych). Charakterystyka etniczna ludności świata (narody, religie, rasy, języki). Migracje i ich podziały. Charakterystyka największych ruchów migracyjnych w XX wieku. Problem uchodźców. Umiejętność analizy odpowiednich danych statystycznych (tabel, diagramów, piramidy wieku) Zmiany liczby ludności Polski. Rozmieszczenie ludności w Polsce. Gęstość zaludnienia. Przyrost naturalny w Polsce. Okresy wyżu i niżu demograficznego od 1939 roku do dziś. Dlaczego przyrost naturalny ciągle spada od końca lat 90-tych? Jakie są skutki takiej sytuacji? Przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego w Polsce. Struktura demograficzna ludności Polski (podział ludności wg płci i wieku, struktura zawodowa, problem bezrobocia). Wpływ II wojny światowej na liczbę i strukturę demograficzną ludności Polski. Mniejszości narodowe w Polsce. Skupiska Polonii na świecie. Struktura wyznaniowa ludności. Migracje wewnętrzne i zewnętrzne ludności Pojęcie i typy urbanizacji. Kryteria wydzielania miast. Wskaźnik urbanizacji i jego charakterystyka na przykładzie wybranych państw. Formy urbanizacji i ich charakterystyka (aglomeracje mono- i policentryczne: konurbacje, megalopolis: i ich przykłady na świecie.) Charakterystyka procesów urbanizacyjnych w KWR i KSR. Etapy urbanizacji (wstępna, suburbanizacja, dezurbanizacja, reurbanizacja). Problemy życia w wielkich miastach. Deglomeracja i jej rodzaje. Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji PROCESY URBANIZACYJNE W POLSCE. Wskaźnik urbanizacji i jego przestrzenne zróżnicowanie. Formy urbanizacyjne w Polsce i ich charakterystyka. Obszary wiejskie w Polsce. Typy wsi. Funkcje miast. Struktura funkcjonalna miast w Polsce Największe i najmniejsze miasta kraju. Kryterium wydzielania miast w Polsce. Struktura osadnictwa w Polsce (aglomeracje, miejskie ośrodki wzrostu, ośrodki lokalne). 1. 2. 1. 2. 19. Poszerzenie wiadomości z rolnictwa 20. Powtórzenie wiadomości z rolnictwa. Rozwiązywanie zadań maturalnych Czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa. Najlepsze obszary rolnicze świata. Formy użytkowania ziemi. Struktura użytkowania gruntów. Typy rolnictwa (ekstensywne i intensywne: pracochłonne i kapitałochłonne; rolnictwo towarowe, plantacyjne itp. Charakterystyka rolnictwa w KWR i KSR. Rozmieszczenie upraw na Ziemi. Główni producenci, importerzy i eksporterzy roślin. (umiejętność korzystania z map rozmieszczenia upraw, tabel statystycznych itp.). Rozmieszczenie hodowli zwierząt gospodarczych na świecie (oprócz podstawowych również kilka słów na temat wielbłądów, lam, jaków, osłów, kóz). Mapa i rocznik statystyczny jak wyżej. Obszary hodowli intensywnej i ekstensywnej. Wskaźniki rolnictwa intensywnego i ekstensywnego. Obszary nadwyżek i niedoborów żywności na świecie. Obszary klęsk żywiołowych na świecie. Problem wyżywienia ludności świata ROLNICTWO W POLSCE. Czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa ( w tym długość okresu wegetacyjnego i klasyfikacja bonitacyjna gleb). Rozmieszczenie i produkcja upraw roślinnych. Hodowla zwierząt w Polsce. Struktura użytkowania gruntów w Polsce 21. Poszerzenie wiadomości z przemysłu i energetyki 22. Powtórzenie wiadomości z: 1. energetyki, 2. przemysłu Rozwiązywanie zadań maturalnych Pojęcie przemysłu. Podział przemysłu na gałęzie i branże. Czynniki lokalizacji przemysłu. Rozwój przemysłu. Charakterystyka wszystkich czterech rewolucji przemysłowych. (Kiedy miały miejsce? Jakie były główne nośniki energii? Jakie były najważniejsze wynalazki związane z tymi rewolucjami? Jakie obszary objęły?) Pojęcie okręgu przemysłowego. Podział okręgów przemysłowych (surowcowe, portowe, miejskie) i ich charakterystyka z przykładami. Największe okręgi przemysłowe świata (z dużym naciskiem na Europę – bez Polski). Pojęcie technopolii. Podział zakładów wysokich technologii. Rozmieszczenie tego typu zakładów na świecie. Tworzenie technopolii na wybranym przykładzie. Rozwój przemysłu w KWR i KSR (gałęzie będące wyznacznikami rozwoju gospodarczego). Przemysł elektromaszynowy i jego znaczenie w gospodarce. Problem restrukturyzacji przemysłu – jego przyczyny i skutki (na wybranych przykładach). Wpływ przemysłu na środowisko naturalne Podział surowców energetycznych na odnawialne i nieodnawialne. Obszary występowania surowców energetycznych na świecie (mapa). Eksploatacja, produkcja, import i eksport poszczególnych surowców. Główni producenci, importerzy i eksporterzy. (Umiejętność korzystania z atlasu i rocznika statystycznego). Bilans energetyczny świata. Struktura wykorzystania energii na świecie. Produkcja energii elektrycznej: główni producenci i główni producenci na 1 mieszkańca. (Rocznik statystyczny). Alternatywne źródła energii i ich charakterystyka i wykorzystanie. Problemy energetyczne świata. Energetyka jądrowa. Jej znaczenie w produkcji energii elektrycznej. Argumenty za i przeciw wykorzystaniem tego typu elektrowni PRZEMYSŁ POLSKI. Struktura gałęziowa przemysłu Polski Czynniki lokalizacji przemysłu Baza surowcowa i rozmieszczenie ośrodków przemysłu paliwowo-energetycznego w Polsce. Wykorzystanie alternatywnych źródeł energii na terenie naszego kraju. Przyszłość energetyki. (Nie zapomnij o rafineriach ropy naftowej, elektrowniach cieplnych bazujących na węglu brunatnym i kamiennym – mapa!) Baza surowcowa i główne ośrodki: hutnictwa żelaza, hutnictwa metali nieżelaznych, przemysłu chemicznego, przemysłu włókienniczego, przemysłu elektromaszynowego, przemysłu mineralnego itd. Problem restrukturyzacji przemysłu w Polsce. Przyczyny i skutki tworzenia specjalnych stref ekonomicznych w Polsce (przykłady). Okręgi przemysłowe w Polsce i ich charakterystyka. Obszary klęski ekologicznej w Polsce (wpływ przemysłu na środowisko naturalne w Polsce). (Weźcie pod uwagę np. GOP albo LGOM). 1. 2. 1. 2. 23. Poszerzenie wiadomości z działu: komunikacja, handel i usługi 24. Powtórzenie wiadomości z: 1. komunikacji, usług i turystykiRozwiązywanie zadań maturalnych 1. 2. 1. 2. 3. 25. Poszerzenie wiadomości z geografii politycznej, procesów integracyjnych 26. Powtórzenie wiadomości z: 1. zróżnicowania poziomu gospodarczego państw świata i geografii medycznej 2. geografii politycznej, 3. globalizacji i procesów integracyjnych, Rozwiązywanie zadań maturalnych Pojęcie państwa i jego terytorium Wyznaczniki państwowości. Podział wód na Ziemi (wody wewnętrzne, morza terytorialne, wody otwarte, kanały i cieśniny o znaczeniu międzynarodowym) i ich charakterystyka. Podział przestrzeni powietrznej i przestrzeni kosmicznej. Podział Antarktydy. Zmiany na politycznej mapie świata po 1984 roku (do dziś). Konflikty międzynarodowe na świecie. Przykłady konfliktów zbrojnych – ich przyczyny i skutki. Obszary separatystyczne w Europie. Fundamentalizm muzułmański i jego wpływ na kształtowanie się stosunków międzynarodowych i mapę polityczną świata. Rozwój gospodarczy świata. Wskaźniki rozwoju gospodarczego. Charakterystyka i przykłady państw o niskim i wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. Podział świata na bogatą północ i biedne południe Integracja gospodarcza. Przykłady organizacji integracyjnych z naciskiem na UE i organizacje, do których należy Polska. Integracja wojskowa i polityczna. Przykłady organizacji politycznych i wojskowych z naciskiem na NATO. ONZ – powstanie, główne organy i wyspecjalizowane agendy ONZ-u 1. 2. 3. 1. 2. 3. 4. 27. Krainy geograficzne Polski 28. Geografia medyczna i wyborcza 29. Wystawianie ocen rocznych 30. Rozwiązywanie zadań maturalnych

Geografia, Geografia fizyczna Ruch obrotowy Ziemi i jego skutki Ruch obrotowy Ziemi dokonuje się wokół jej własnej osi i trwa 23 godziny 56 minut 3,44 sekundy. Okres obrotu Ziemi wokół osi nazywamy dobą. Ruch obrotowy Ziemi, czyli ruch wirowy, dokonuje się z zachodu na wschód, a zatem przeciwnie do pozornego ruchu Słońca (Słońce na niebie przechodzi ze wschodu na zachód, bo Ziemia obraca się z zachodu na wschód). Następstwa ruchu obrotowego Ziemi wpłynęły na wykształcenie się rytmu zmian w przyrodzie oraz na regulację życia cywilnego ludzi. Do najważniejszych należą: występowanie dnia i nocy, widoma wędrówka Słońca i gwiazd po niebie ze wschodu na zachód (stąd np. zmiany wysokości Słońca nad horyzontem obserwowane w ciągu dnia), spłaszczenie Ziemi na biegunach powstawanie siły Coriolisa powodującej odchylenia kierunku poruszania się ciał - w prawo na półkuli północnej i w lewo na południowej; podlegają jej m. in.: wiatry, prądy morskie, wody rzek, konieczność wprowadzenia dobowej rachuby czasu, stref czasowych i związanej z nimi granicy zmiany daty. Współrzędne geograficzne Położenie danego punktu na powierzchni Ziemi określa się za pomocą współrzędnych geograficznych - szerokości i długości geograficznej. Obliczanie wartości współrzędnych geograficznych umożliwiają południki i równoleżniki. Obie współrzędne - szerokość i długość geograficzna są kątami i wyrażamy je w mierze kątowej - w stopniach, minutach i sekundach. Szerokość geograficzna jest kątem zawartym między płaszczyzną równika a promieniem Ziemi przechodzącym przez dany punkt na jej powierzchni. Na północ od równika liczy się szerokość geograficzną północną, a na południe - południową. Wartość kąta szerokości geograficznej wynosi od 0° na równiku do 90° na biegunie. Oznaczamy ją jako N - północną i S - południową. Długość geograficzna jest kątem zawartym między półpłaszczyznami południka początkowego (0°) i południka przechodzącego przez określony punkt na powierzchni Ziemi. Południk 0° ustalony został uchwałą Międzynarodowej Unii Geograficznej w 1911 roku wybrano ten, który przechodził przez główny teleskop w obserwatorium astronomicznym w Greenwich w Londynie. Określa się względem niego długość geograficzną. Za pomocą południków i równoleżników określamy jednoznacznie położenie danego punktu na Ziemi, możemy także obliczać rozciągłość równoleżnikową i rozciągłość południkową. Różnica szerokości geograficznej skrajnych punktów obszaru to rozciągłość południkowa, a różnica długości geograficznej skrajnie położonych punktów - rozciągłość równoleżnikowa. Kształt i rozmiary Ziemi Ziemia zbliżona jest swoim kształtem do kuli. W rzeczywistości Ziemia nie jest idealną kulą, ale nieregularną bryłą, której kształt nazwano geoidą. Geoida zbliżona jest kształtem do elipsoidy obrotowej, bryły powstałej przez obrót elipsy wokół jej osi. Odchylenie geoidy od elipsoidy ziemskiej tylko gdzieniegdzie przekracza 100 m. Parametry Ziemi: średni promień: 6371 km, powierzchnia: 510 mln km2 - w tym lądy 148 mln km2 (29%), oceany i morza 362 mln km2 (71%) objętość: 1083 mld km3 masa: 5,973 x 1024 kg obwód: 40 030 km jednostopniowy łuk koła wielkiego: 111,19 km jednominutowy łuk koła wielkiego: 1853 m. (mila morska) Ziemia posiada pole magnetyczne. Nie jest ono stałe. Ulega zmianom dobowym, rocznym i wiekowym. Położenie biegunów magnetycznych nie pokrywa się z położeniem biegunów geograficznych. Kąt, o jaki igła magnetyczna kompasu odchyla się od południka geograficznego, nazywa się deklinacją. Bieguny magnetyczne położone są na Ziemi w punktach o współrzędnych geograficznych (dane z 1987 r.): na Grenlandii, na 78° szerokości geograficznej północnej i 105° długości geograficznej zachodniej na Antarktydzie, na 66° szerokości geograficznej południowej i 105° długości geograficznej wschodniej Na biegunach magnetycznych igła busoli ustawia się prostopadle do powierzchni Ziemi. Układ Słoneczny Pod pojęciem Układu Słonecznego rozumiemy Słońce i wszystkie ciała niebieskie, które poruszają się w jego polu grawitacyjnym. Układ Słoneczny powstał ok. 5 mld lat temu z obłoku materii pyłowo-gazowej. Wyróżnia się w nim następujące obiekty: Słońce, planety, księżyce, planetoidy, komety i meteroidy. Oto ich krótka charakterystyka: Słońce jest gwiazdą i centralnym ciałem Układu. W jego wnętrzu, (jak w każdej gwieździe), zachodzą reakcje jądrowe, dzięki którym Słońce świeci (jak każda gwiazda) światłem własnym. Zbudowane jest głównie z wodoru i helu, które stanowią 99,9% liczby atomów. Resztę stanowią atomy kilkudziesięciu cięższych pierwiastków. Słońce skupia 99,87% masy całego Układu. Ma kształt kuli o średnicy około 109 razy większej od średnicy Ziemi. Planetą nazywamy obiegające gwiazdę ciało niebieskie, o średnicy ponad 1000 km, wewnątrz którego nie zachodzą reakcje syntezy jądrowej stanowiące źródło energii dla gwiazd. Planetoidy, zwane też asteroidami lub planetkami, to ciała niebieskie o umownej średnicy od 1 km do 1000 km, często o nieregularnych kształtach, powstałe z rozbicia planety lub z resztek tworzywa Ukłau Słonecznego. Najwięcej ich krąży między orbitami Marsa i Jowisza w pasie planetoid. Planetka, która obiega większą od siebie planetę, nazywana jest księżycem. Księżyc obiega więc planetę, a z nią Słońce. W Układzie Słonecznym jest 61 księżyców. Komety są ciałami obiegającymi gwiazdę centralną, przeważnie po wydłużonych orbitach, zbudowanymi głównie z "brudnego" lodu. Ich rozmiary wahają się od 1 do 20 km. Do meteroidów zaliczamy krążące wokół Słońca małe bryły skał o rozmiarach mniejszych niż kilometr. W Układzie Słonecznym jest 9 planet. Wszystkie obiegają Słońce w jednym kierunku. Ich orbity, oprócz Merkurego i Plutona, leżą w przybliżeniu w jednej płaszczyźnie. Planety dzielą się na planety ziemiopodobne oraz planety olbrzymie. Planety ziemiopodobne - Merkury, Wenus, Ziemia, Mars - odznaczają się niewielkimi rozmiarami, dużą gęstością, podobną warstwową budową wewnętrzną i twardą powierzchnią. Każda ma żelazne jądro otoczone płaszczem. Krążą blisko Słońca po ciasno rozmieszczonych orbitach. Planety olbrzymie - Jowisz, Saturn, Uran i Neptun są wielkie, o małej gęstości, zbudowane głównie z substancji ciekłych i gazowych. Każda z nich ma prawdopodobnie skaliste jądro. Są znacznie oddalone od Słońca i ich orbity dzielą duże odległości. Pluton jest planetą nietypową - małą, posiadającą twardą powierzchnię (jak ziemiopodobne), ale bardzo oddaloną od Słońca (jak olbrzymie). Charakteryzuje go średnia gęstość. Ma bardzo wydłużoną orbitę leżącą w wyraźnie innej płaszczyźnie niż "średnia" płaszczyzna ruchu innych planet. Ciągle tradycyjnie zaliczany do planet - jest prawdopodobnie największym obiektem w pozaneptunowym, nowo odkrytym pasie lodowych (a nie skalnych) planetoid. Takie bardzo odległe planetoidy odkrywane są lawinowo od 1992 r. Przestrzeń między ciałami Układu Słonecznego wypełnia międzyplanetarny gaz i pył (około 5 atomów na cm3 w okolicy Ziemi). Ruch obiegowy Ziemi wokół Słońca i jego następstwa Ziemia (jak inne planety) dokonuje dwojakiego rodzaju ruchów - ruchu obrotowego wokół własnej osi oraz ruchu obiegowego wokół Słońca. Fakt ten odkrył Mikołaj Kopernik, ogłaszając teorię heliocentryczną. Teoria ta, opisująca ruchy obiegowe wszystkich planet, udoskonalona została przez Johannesa Keplera. Ruch obiegowy dokonuje się po eliptycznej orbicie wokół Słońca, które nie znajduje się w środku tej elipsy, ale w jednej z jej ognisk. Stąd odległość planet od Słońca zmienia się w czasie ruchu obiegowego. Punkt najbardziej oddalony to aphelium (Ziemia osiąga go ok. 3 lipca gdy oddala się od Słońca na odległość ok. 152 mln km). Miejsce na orbicie, w którym planeta najbardziej zbliża się do Słońca to peryhelium (przez Ziemię osiągane ok. 2 stycznia gdy Ziemia zbliża się do Słońca na odległość 147 mln km). Ruch obiegowy Ziemi Planety obiegają Słońce po coraz to bardziej oddalonych od niego orbitach, w następującej kolejności: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun i Pluton. Średnia odległość Ziemia - Słońce wynosi 150 mln km. Jeden pełny obieg Ziemi wokół Słońca trwa 365 dni 5 godzin 48 minut i 49 sekund (rok) Planeta Okres obiegu wokół Słońca(w latach) Śr. odl. od Słońca/ śr. odl. Ziemi od Słońca Odl w jednostkach świetlnych Merkury 0, 24 0, 38 3 min 10 sek Wenus 0, 61 0, 72 6 min Ziemia 1 1 8 min 21 sek Mars 1, 88 1, 52 12 min 40 sek Jowisz 11, 86 5, 2 43 min 20 sek Saturn 29, 46 9,54 1 h 19 min 30 sek Uran 84, 01 19, 19 2 h 39 min 55 sek Neptun 164, 79 30, 06 4 h 10 min 30 sek Pluton 248, 5 39, 53 5 h 29 min 25 sek Podczas obiegu naszej planety wokół Słońca, oś obrotu Ziemi nachylona jest do płaszczyzny orbity pod kątem 66°34'. Stałe położenie osi ziemskiej w przestrzeni podczas ruchu obiegowego jest przyczyną zmieniającego się w rytmie rocznym oświetlenia i ogrzania powierzchni Ziemi. 21 III i 23 IX promienie słoneczne padają na równiku prostopadle do płaszczyzny horyzontu (Słońce góruje w zenicie). Są to dni równonocy - dzień trwa tak samo długo jak noc. 21 III na półkuli północnej rozpoczyna się astronomiczna wiosna, a 23 IX astronomiczna jesień. Poza kołem podbiegunowym północnym od 21 III do 23 IX występują dni polarne, a na półkuli południowej poza kołem podbiegunowym - noce polarne. Od 23 IX do 21 III sytuacja jest odwrotna - dni polarne występują w strefach podbiegunowych na półkuli południowej, a noce polarne na północy. 21 VI promienie słoneczne padają na zwrotniku Raka prostopadle do płaszczyzny horyzontu. Na półkuli północnej jest to najdłuższy dzień w roku - dzień przesilenia letniego. Data ta rozpoczyna astronomiczne lato na półkuli północnej. 22 XII promienie słoneczne padają na zwrotniku Koziorożca pionowo na płaszczyznę horyzontu. Data ta rozpoczyna astronomiczną zimę dla półkuli północnej. Jest to najkrótszy dzień w roku dla tej półkuli. Następstwa ruchu obiegowego Ziemi i nachylenia osi jej obrotu do płaszczyzny orbity: występowanie stref oświetlenia: strefy międzyzwrotnikowej, dwóch stref umiarkowanych szerokości geograficznych, dwóch stref podbiegunowych, czyli polarnych; w strefie międzyzwrotnikowej Słońce może górować w zenicie (raz w roku - na zwrotnikach; dwa razy na rok gdzie indziej); w strefach polarnych Słońce może być widoczne ponad 24 godziny (dni polarne), występowanie pór roku, gdyż te same miejsca na Ziemi otrzymują w ciągu roku zmienną ilość ciepła i światła, zmiany w ciągu roku wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania, zmienna długość dnia i nocy w ciągu roku, zmienne w ciągu roku punkty wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie występowanie stref klimatycznych i podporządkowanych im stref roślinnych i glebowych, zmieniające się w ciągu roku widoczne gwiazy (stąd gwiazdozbiory letnie i zimowe). Miejsce Ziemi we Wszechświecie Najbliższa Ziemi gwiazda to Słońce - światło z jego powierzchni dociera do nas po 500 s pokonując około 150 mln km (300 tys. km/s * 500 s). Inne gwiazdy - sąsiadki leżą znacznie dalej - odległość do najbliższej z nich to ponad 4 lata świetlne (1 rok = około 31 mln s; 1 rok świetlny = 31 mln s * 300 tys km/s = około 9460 mld km). Wokół Słońca, w kuli o promieniu około 16 lat świetlnych, znajduje się 30 gwiazd. Przestrzeń między gwiazdami nie jest całkowicie pusta, bo wypełnia ją rzadki gaz i pył międzygwiazdowy (średnio kilkadziesiąt atomów/cm3). Gwiezdne sąsiedztwo Słońca jest fragmentem jednego ze znacznie większych zbiorów materii we Wszechświecie. Gwiazdy i materia międzygwiazdowa skupiają się bowiem w galaktykach. Na podstawie wyglądu na zdjęciach wyróżniamy galaktyki: eliptyczne (o kształcie owalnym), spiralne (w których świecąca materia, rozciągająca się od jasnego jądra, układa się w kształty przypominające skręcone skrzydła wiatraka, tzw. ramiona), nieregularne (czyli wszystkie inne). Galaktyka, w skład której wchodzi Słońce, i której nazwę piszemy dużą literą, jest galaktyką spiralną, liczącą około 200 mld gwiazd. Większość masy Galaktyki skupiona jest w jądrze, które stanowi centrum płaskiego dysku galaktycznego. Ten ostatni tworzą spiralnie skręcone ramiona, w których gromadzą się gwiazdy i gazowo-pyłowa materia międzygwiazdowa. Wokół jądra kuliście, rozciąga się materia wchodząca w skład halo galaktycznego. Jest jej o wiele mniej (tzn. jest znacznie rzadsza) niż w dysku galaktycznym. Słońce znajduje się praktycznie w środku "grubości" dysku Galaktyki, na skraju jednego z ramion spiralnych, w odległości około 30 tys. lat świetlnych od Centrum (środka jądra) Galaktyki (i około 20 tys. lat świetlnych od jej skraju). Razem z całym Układem Słonecznym obiega Centrum Galaktyki raz na około 220 mln lat (jak Ziemia Słońce raz na rok). Tak jak gwiazdy skupiają się w galaktyki, tak galaktyki tworzą gromady galaktyk. Przestrzeń między nimi wypełnia niesłychanie rzadka materia międzygalaktyczna (pojedyncze atomy na kilometr sześcienny, w powietrzu mamy około 5*1019 atomów na cm3!). Ziemia jest jedną z wielu planet, nie zajmuje wyróżnionego miejsca w Układzie Słonecznym; Słońce jest jedną z miliardów gwiazd na uboczu Galaktyki; Galaktyka nie znajduje się w centrum żadnej gromady galaktyk. Miejsce Ziemianina we Wszechświecie jest więc najzupełniej średnie. Żródła: teksty nadesłane Serwis matura jest serwisem społecznościowym, publikuje materiały nadesłane przez internautów i nie odpowiada za treść umieszczanych tekstów oraz komentarzy. Serwis matura dokłada wszelkich starań, aby weryfikować nadsyłane materiały oraz dbać o ich zgodność z polskim prawem.

BUDOWA ŚWIATA I POWSTANIE ŚWIATA Starożytne teorie budowy wszechświata zakładały, że Ziemia znajduje się w jego centrum, a Słońce, Księżyc, inne planety i gwiazdy krążą wokół Ziemi po kołowych orbitach – teoria ta nazywa się teorią geocentryczną. W XVI w. polski uczony Mikołaj Koperniksformułował i udowodnił teorię heliocentryczną, według której Słońce znajduje się w centrum wszechświata, a Ziemia i inne planety krążą wokół niego. Wielki wybuch Edwin Hubble to amerykański astronom, który udowodnił, że we wszechświecie istnieje wiele galaktyk skupiających wszystkie ciała niebieskie, że są w nieustannym ruchu oraz że nieustannie się od siebie oddalają. To na podstawie jego założeń powstała teoria Wielkiego Wybuchu (Big Bang Theory), który miał miejsce 13,7 miliarda lat temu – od tego momentu wszechświat zaczął ewoluować, poszerzać się. W trakcie tego procesu temperatura i gęstość materii tworzącej wszechświat zaczęły się zmniejszać, czego efektem było powstanie wielu galaktyk. Wszechświat jest zbudowany z dwóch rodzajów materii: – materii, która emituje światło (jest widoczna bezpośrednio, a galaktyki są jej skupiskami), – tzw. ciemnej materii, która światła nie emituje (jest jej więcej we wszechświecie i możemy ją obserwować dzięki ruchom gwiazd w galaktykach). Kilkaset milionów lat temu po Wielkim Wybuchu powstały pierwsze galaktyki, które zbudowane były z wodoru i helu. Wyróżniamy trzy typy galaktyk: – galaktyki eliptyczne – składają się ze starych gwiazd o barwie żółtej i czerwonej, ich masa jest mała; w przestrzeni tworzą elipsoidę, a im bliżej centrum, tym większe jest zagęszczenie gwiazd, – galaktyki spiralne – wychodzące z nich dwa spiralnie ułożone ramiona tworzą spłaszczony dysk galaktyczny; skupiają młode gwiazdy (ich światło nadaje galaktykom niebieską poświatę), – galaktyki nieregularne – nie mają żadnego symetrycznego kształtu i są niewielkich rozmiarów; stanowią około 10% galaktyk. Prawo Hubble’a – prędkość oddalania się galaktyk od siebie jest wprost proporcjonalna do odległości między nimi (im większa odległość między galaktykami, tym szybciej się od siebie oddalają). Definicje:● Jednostka astronomiczna AU (Astronomical Unit) – to średnia odległość Ziemi od Słońca i wynosi 149 597 870 km.; jednostka ta używana jest w odniesieniu do Układu Słonecznego. ● Rok świetlny – odległość przebyta przez światło w próżni w ciągu jednego roku. Jest to jednostka większa od AU (jeden rok świetlny równa się 63 239 AU). ● Parsek (pc) – największa z omawianych jednostek miary. Jeden parsek jest odległością równą 3,26 lat świetlnych i 206 265 AU. Gwiazdy są to okrągłe ciała niebieskie zbudowane z wodoru i helu. Wysoka temperatura, która utrzymuje się na ich powierzchni oraz emitowane przez nie światło są efektem zachodzących w nich reakcji termojądrowych. Krążą one wokół centrum galaktyki. Układ Słoneczny zaczął powstawać 4,6 miliarda lat temu z obłoku materii międzygwiazdowej, który składał się z helu, wodoru i niewielkiej ilości atomów pierwiastków cięższych. W jego skład wchodzi Słońce, które jest gwiazdą i stanowi 99,87% masy Układu Słonecznego. Natomiast resztę zajmują ciała niebieskie, które są związane grawitacyjnie ze Słońcem, a także materia pyłowo-gazowa, która wypełnia przestrzeń międzyplanetarną. Planeta jest to ciało niebieskie, które: – krąży wokół Słońca, – jest na tyle ciężkie, że dzięki sile grawitacji osiąga kulisty bądź prawie kulisty kształt, – oczyściło sąsiedztwo swojej orbity z innych obiektów, nie świeci swoim własnym światłem, lecz odbija światło słoneczne. Planety Układu Słonecznego dzielimy na planety, planety karłowate oraz inne mniejsze ciała Układu Słonecznego, np. planetoidy. Ze względu na budowę planety dzielimy na: 1. planety grupy ziemskiej, które w budowie przypominają Ziemię – w skład tej grupy wchodzą Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Są one planetami skalistymi, a ich skorupy i płaszcze składają się z minerałów, które mają wysoką temperaturę topnienia, np. z krzemianów. Nikiel i żelazo są metalami, z których są zbudowane jądra tych planet. Wenus, Ziemia i Mars mają atmosferę. 2. Planety olbrzymy są to planety znacznie większe od planet z grupy ziemskiej: Jowisz i Saturn, które składają się z wodoru i helu oraz Neptun i Uran, które składają się z zamarzniętej wody, zamarzniętego amoniaku i metanu. Planety te mają pierścienie (pierścienie Saturna jako jedyne można dostrzec z Ziemi). Księżyc to naturalny satelita, który krąży wokół Ziemi. Jest on dużo mniejszy od naszej planety, jego promień wynosi 1740 km. Pełne okrążenie Księżyca wokół Ziemi trwa 27 dni, 7 godzin i 43 minuty. Także inne planety mają swoje księżyce, najwięcej ich mają Jowisz i Saturn. Planetoida to ciało niebieskie, którego średnica nie przekracza 1000 km. Planetoidy okrążają Słońce po prawie kołowych orbitach, a obszary ich okrążeń to: – pas główny planetoidy – przebiega między orbitami Marsa i Jowisza, – pas zewnętrzny planetoid – znajduje się poza orbitą Neptuna i inaczej zwany jest pasem Kuipera. Kometa zbudowana jest z lodu wodnego i zamarzniętych gazów: tlenku węgla, amoniaku i metanu, a także z okruchów skalnych. Jądro, które jest główną częścią komety, osiąga nawet kilkanaście kilometrów wielkości. Kiedy kometa zbliża się do Słońca, woda i gazy, z których jest zbudowana, zaczynają parować i tworzą otoczkę, z której powstaje charakterystyczny dla komet warkocz. RUCH OBIEGOWY ZIEMI Ziemia, tak jak i inne ciała niebieskie, pozostaje w bezustannym ruchu. Wraz z Układem Słonecznym obiega ona Drogę Mleczną z prędkością 220 kilometrów na sekundę. My możemy zobaczyć jedynie dwa ruchy Ziemi: obrotowy i obiegowy. Jest jeszcze trzeci ruch precesyjny, czyli lekkie wahania osi ziemskiej, ale możliwe do zaobserwowania jedynie przez naukowców przy użyciu precyzyjnego sprzętu. Czas, jakiego Ziemia potrzebuje, aby okrążyć Słońce, to 365 dni, 5 godzin, 48 minut i 46 sekund, czyli jeden rok. Ziemia okrąża Słońce po orbicie w kształcie elipsy, a jej ruch jest ruchem przeciwnym do wskazówek zegara. Słońce przez cały czas okrążania Ziemi nie znajduje się dokładnie pośrodku elipsy, w związku z czym odległość Ziemi od Słońca zmienia się: ● peryhelium – jest to punkt, w którym odległość Ziemi od Słońca jest najmniejsza i wynosi 147 milionów kilometrów. ● aphelium – jest to punkt, w którym odległość Ziemi od Słońca jest największa i wynosi 152 miliony kilometrów. Ekliptyka – to płaszczyzna, po której porusza się Ziemia. Kąt, pod jakim oś ziemska jest ustawiona wobec ekliptyki, wynosi 66 stopni 34 minuty, dlatego płaszczyzna równika nie pokrywa się z płaszczyzną orbity ziemskiej, ale tworzy z nią kąt 23 stopni 26 minut. Oświetlenie Ziemi Kiedy zmienia się kąt nachylenia osi ziemskiej wobec ekliptyki na Ziemi, zmienia się oświetlenie (w ciągu roku może zmieniać się kilka razy). Konsekwencją zmiany oświetlenia jest natężenie ogrzewania powierzchni Ziemi – to właśnie nazywamy porami roku. W okolicach równika jest jedna pora roku, na biegunie dwie. W strefach umiarkowanych jest sześć pór roku: przedwiośnie, wiosna, lato, jesień, przedzimie i zima. Ale powszechnie przyjęły się cztery pory roku. Wyróżniamy cztery początki kalendarzowych zmian pór roku: – równonoc wiosenna – 21 marca, Słońce góruje w zenicie na równiku. Na półkuli północnej rozpoczyna się wiosna, zaś na południowej jesień; na biegunie północnym zaczyna się dzień polarny, a na południowym – noc polarna. – przesilenie letnie – 22 czerwca, promienie słoneczne padają prostopadle do zwrotnika Raka. Na półkuli północnej dzień trwa najdłużej, a noc najkrócej w roku i zaczyna się lato, natomiast na półkuli południowej rozpoczyna się zima; – równonoc jesienna – 23 września, Słońce znowu jest w zenicie na równiku (tego dnia na całej kuli ziemskiej noc i dzień trwają po 12 godzin). Na półkuli północnej rozpoczyna się jesień, zaś na południowej wiosna. – przesilenie zimowe – 22 grudnia, Słońce jest w zenicie na zwrotniku Koziorożca, na półkuli północnej zaczyna się zima, zaś na południowej lato. Ponieważ oświetlenie na naszej planecie zmienia się w ciągu roku, możemy wyróżnić aż pięć stref oświetleniowych: – strefa międzyzwrotnikowa, – dwie strefy umiarkowane, – dwie strefy podbiegunowe. Skutki ruchu obiegowego Ziemi: 1. Zmiana kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi w ciągu roku – zmienia się ilość energii, jaka dociera do Ziemi. 2. Cztery astronomiczne pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę – każda z tych pór roku ma określoną długość trwania, która uwarunkowana jest eliptycznością orbity Ziemi. Wiosna i lato trwają ok. 5 dni dłużej niż jesień i zima. 3. Zmienia się miejsce wschodu i zachodu Słońca na widnokręgu – w Polsce słońce wschodzi i zachodzi bliżej północy, zimą zaś bliżej południa. Natomiast wschód Słońca następuje dokładnie o wschodzie, a zachód dokładnie o zachodzie w czasie równonocy wiosennej i jesiennej. 4. Zmiana drogi widomej wędrówki Słońca na widnokręgu – zimą i jesienią droga widomej wędrówki Słońca na widnokręgu jest znacznie krótsza niż wiosną i latem. 5. Zmienna długość trwania dnia i nocy – na równiku Słońce wschodzi i zachodzi przez cały rok o tej samej porze, dokładnie po 12 godzinach. Jednak im dalej od równika, tym letnie dni i zimowe noce są dłuższe. Możemy obserwować na niebie także dwa piękne zjawiska, zaćmienie Słońca oraz zaćmienie Księżyca. Zaćmienie Słońca występuje rzadko. Dochodzi do niego wtedy, gdy pomiędzy Ziemią a Słońcem znajdzie się Księżyc (jest to zjawisko powodowane cieniem, który na naszą planetę rzuca Księżyc). Zaćmienie Księżyca ma miejsce wtedy, gdy Ziemia przysłoni promienie słoneczne oświetlające Księżyc. RUCH OBROTOWY ZIEMI Doba gwiazdowa – to całkowita prędkość pełnego obrotu Ziemi wokół własnej osi. Wynosi ona 23 godziny, 56 minut i 4 sekundy. Jednak przyjęło się, że średnia prędkość obrotu Ziemi to doba słoneczna, która trwa 24 godziny. Prędkość kątowa – ponieważ Ziemia oraz wszystkie punkty znajdujące się na jej powierzchni w ciągu doby obracają się o 360 stopni, prędkość liczy się, dzieląc 360 stopni przez 24 godziny. Zatem Ziemia w ciągu godziny obraca się o 15 stopni. Prędkość liniowa – jest to prędkość, z jaką porusza się Ziemia i wszystkie punkty na niej razem z nią. Zależy ona od szerokości geograficznej i jest zmienna (1669 km na godzinę to największa wartość, jaką może osiągnąć; jest to możliwe dzięki temu, że na równiku obwód Ziemi jest największy i wynosi 40 075 km). Skutki ruchu obrotowego Ziemi: 1. Pozorny ruch Słońca i innych ciał niebieskich po sklepieniu niebieskim – możemy zaobserwować, jak ciała niebieskie zmieniają swoje położenie na niebie. W momencie wschodu pojawiają się na horyzoncie i unoszą się aż do momentu, w którym górują, a potem w momencie zachodu znikają za horyzontem. 2. Występowanie dnia i nocy – Ziemia cały czas obraca się, co sprawia, że promienie słoneczne w ciągu doby oświetlają różne jej powierzchnie. Tam gdzie świeci Słońce, jest dzień, a tam, gdzie nie – jest noc. 3. Spłaszczenie Ziemi przy biegunach – powstało już kilka miliardów lat temu, kiedy formowała się Ziemia. Spłaszczenie jest efektem działania siły odśrodkowej. 4. Siła Coriolisa – to siła, która oddziałuje na ciała pozostające w ruchu. (Siła Coriolisa to siła pozorna, która oddziałuje na ciała będące w ruchu, w dodatku poruszające się względem Ziemi. Ciała będące pod jej wpływem i poruszające się po półkuli północnej odchylają się w prawą stronę, natomiast te, które poruszają się po półkuli południowej, odchylają się w lewo). Czas słoneczny, inaczej czas miejscowy – jest to czas ustalany na podstawie pozornego ruchu Słońca. Ustala się go dla danej miejscowości na podstawie wysokości Słońca nad widnokręgiem. Godzinę czyli południe słoneczne określa się poprzez moment górowania Słońca nad określonym południkiem miejscowym. Jednakowy czas słoneczny występuje tylko dla miejscowości położonych na tym samym południku. Czas uniwersalny koordynowany UTC (Universal Time Clock) – jest to taka sama rachuba czasu w ciągu doby na całej kuli ziemskiej, której podstawą jest czas słoneczny na południku 0 stopni przechodzącym przez Królewskie Obserwatorium Astronomiczne w Greenwich w Londynie (w praktyce oznacza to, że godzinę w południe w Greenwich przyjmuje się za podstawę obliczania czasu na całej kuli ziemskiej). Strefy czasowe – na kuli ziemskiej są 24 strefy czasowe, w każdej z nich obowiązuje inny czas, który ustala się na podstawie czasu UTC. W strefach czasowych leżących na wschód od Greenwich dodaje się kolejne godziny, a w strefach leżących na zachód odejmuje się kolejne godziny. Jest to efektem tego, że Słońce w swoim ruchu pozornym porusza się ze wschodu na zachód. Oznacza to, że wcześniej góruje nad miejscowościami położonymi na wschodzie, a później nad położonymi na zachodzie. Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego i do czasu UTC dodajemy urzędowy – to innymi słowy czas letni i czas zimowy. Czasy te różni jedna godzina. Kiedy przechodzimy na czas letni, zegarki przestawiamy godzinę do przodu, a kiedy na zimowy – godzinę do tyłu. Czas ten wprowadzany jest dla niektórych regionów i państw, aby mogły znajdować się w tej samej strefie czasowej. Tak jest w strefie środkowoeuropejskiej, w której znajduje się granica zmiany daty – tę granicę wyznacza południk 180 stopni; różnica czasu po obu jego stronach wynosi 24 godziny (kiedy przekroczymy tę granicę samolotem lub statkiem z półkuli wschodniej na zachodnią, tracimy jeden dzień, np. z niedzieli robi się poniedziałek, a kiedy z półkuli zachodniej podróżujemy na półkulę wschodnią, zyskujemy jeden dzień, np. z poniedziałku robi się niedziela, a po niedzieli znowu poniedziałek. Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.

zadania maturalne ziemia we wszechświecie